چراغ خاموش غرب
روزنو :حتی دیپلمات‌های اروپایی هم به وب‌سایت آکسیوس خبر داده‌اند «ایرانی‌ها در ژنو به صراحت اعلام کردند که می‌خواهند مذاکراتی را درباره توافق هسته‌ای جدیدی آغاز کنند که با توافق سال ۲۰۱۵ که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد، متفاوت باشد». این رسانه مدعی است «مقامات ایران خواسته‌اند تا این پیام را به واشنگتن برسانند و تأکید کرده‌اند که منتظر طرح یا پیشنهاد آمریکا هستند».
در حالی طی روزهای اخیر و پس از مواضع محمدجواد ظریف در نشست داووس، شاهد فعالیت پررنگ برخی تریبون‌ها و بلندگوهای داخلی علیه مذاکرات و تنش‌زدایی با غرب هستیم که هنوز در طرف مقابل اقدامی عملی برای تعامل با دولت چهاردهم صورت نگرفته است. کما‌اینکه در پی اظهارات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که گفته توافق با ایران «خوب» خواهد بود، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در گفت‌وگویی با شبکه انگلیسی اسکای نیوز و در واکنش به آن بیان کرد: «مشخصا کافی نخواهد بود و وضعیت در‌حال‌حاضر بسیار دشوارتر از قبل است».
عبدالرحمن فتح‌الهی: در حالی طی روزهای اخیر و پس از مواضع محمدجواد ظریف در نشست داووس، شاهد فعالیت پررنگ برخی تریبون‌ها و بلندگوهای داخلی علیه مذاکرات و تنش‌زدایی با غرب هستیم که هنوز در طرف مقابل اقدامی عملی برای تعامل با دولت چهاردهم صورت نگرفته است. کما‌اینکه در پی اظهارات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که گفته توافق با ایران «خوب» خواهد بود، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در گفت‌وگویی با شبکه انگلیسی اسکای نیوز و در واکنش به آن بیان کرد: «مشخصا کافی نخواهد بود و وضعیت در‌حال‌حاضر بسیار دشوارتر از قبل است». این گفته سکاندار سیاست خارجی کشورمان به نوعی حکایت از نارضایتی تهران از تعلل واشنگتن و دولت جدید آمریکا در قبال آغاز مذاکرات دارد.
این ناخشنودی از بی‌عملی ایالات متحده در قبال مذاکرات در مواضع معاون عراقچی نیز هویدا بود. روز دوشنبه (هشتم بهمن) مجید تخت‌روانچی در مقام معاون سیاسی وزارت امور خارجه، در مصاحبه‌ای اذعان کرد: «یکی از دلایلی که باعث شده هنوز نتوانیم به مرحله مذاکره برسیم، این بوده که دولت جدید آمریکا تاکنون موضع خودش را در قبال توافق هسته‌ای و مذاکرات هسته‌ای اعلام نکرده است». به گفته این دیپلمات ارشد کشورمان، «هرچند حدس و گمان‌هایی درباره سیاست دولت ترامپ در قبال ایران زده می‌شود، ولی براساس حدس و گمان، نه ما و نه طرف‌های اروپایی نمی‌توانیم رفتار کنیم یا تصمیم بگیریم. بنابراین باید صبر کنیم سیاست آنها اعلام شود و ما براساس آن عکس‌العمل لازم را خواهیم داشت». مذاکره‌کننده ارشد کشورمان اگرچه به روی کار آمدن دولت دوم ترامپ در یک هفته اخیر اشاره کرد، اما هم‌زمان خبر داد که «طی این مدت پیامی بین تهران و واشنگتن رد‌و‌بدل نشده و اکنون زود است درباره کانال‌های ارتباطی صحبت کنیم».
چراغ سبز تهران و چراغ خاموش غرب
در پیوست گفته‌های مجید تخت‌روانچی در مصاحبه با ایسنا، او چندین بار آمادگی تهران برای مذاکره با غرب بر سر پرونده هسته‌ای و حتی گفتوگو در سایر موضوعات را اعلام کرد. قبل‌تر هم محمدجواد ظریف در نشست هفته گذشته داووس، چراغ سبز را برای مذاکرات نشان داد و پیش از آن نیز مسعود پزشکیان در مصاحبه‌ای با شبکه آمریکایی ان‌بی‌سی و در جریان سفر استانی پنجشنبه گذشته به خوزستان، این آمادگی را تکرار کرد. کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی وزیر امور خارجه نیز بر انجام مذاکرات تأکید داشت؛ همچنان که عباس عراقچی علاوه بر مصاحبه با اسکای نیوز، در گپ‌و‌گفت خود با سی‌سی‌تی‌وی چین نیز خبر از آمادگی برای آغاز مذاکرات سازنده و بدون تأخیر درمورد برنامه هسته‌ای را داد. محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور هم سیگنال مذاکره را ارسال و عنوان کرد: «هیچ راهی جز گفتوگو برای نجات کشور وجود ندارد».
حتی دیپلمات‌های اروپایی هم به وب‌سایت آکسیوس خبر داده‌اند «ایرانی‌ها در ژنو به صراحت اعلام کردند که می‌خواهند مذاکراتی را درباره توافق هسته‌ای جدیدی آغاز کنند که با توافق سال ۲۰۱۵ که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد، متفاوت باشد». این رسانه مدعی است «مقامات ایران خواسته‌اند تا این پیام را به واشنگتن برسانند و تأکید کرده‌اند که منتظر طرح یا پیشنهاد آمریکا هستند».
اینها تنها بخشی از مواضع حدود یک ماه گذشته مقامات سیاسی و دیپلماتیک دولت چهاردهم است. در‌حالی‌که در حدود شش ماهی که از عمر این دولت می‌گذرد، اعضای کابینه به صورت مستقیم و غیرمستقیم و در مقاطع مختلف زمانی، برای تنش‌زدایی با غرب اعلام آمادگی کرده بودند که در نهایت با تأخیر زیاد شاهد برگزاری دو دور گفت‌وگوهای ایران و اروپا به میزبانی ژنو بودیم و هنوز هم مذاکرات رسمی بین دو طرف (ایران و اروپا) شکل نگرفته است و به طریق اولی، خبری هم از نحوه تعامل و شیوه مذاکره تهران-واشنگتن در دولت ترامپ نیست.
فرصت‌سوزی غرب و هزینه‌تراشی برای دولت چهاردهم
در این بین، بی‌عملی غرب برای آغاز مذاکرات و بی‌پاسخ‌گذاشتن تمام مواضع مثبت و چراغ سبزهای مقامات، هزینه سیاسی را برای دولت چهاردهم بالا برده و در‌حالی‌که هنوز غرب و مشخصا دولت ترامپ هیچ‌گونه گامی عملی برای مذاکرات برنداشته‌‌اند، برخی تریبون‌ها و مجاری رسانه‌ای رایکال‌های داخلی، در جهت عدم شکل‌گیری و سنگ‌اندازی در مسیر مذاکرات آغاز به کار کرده‌اند و در گامی رو به جلو، خواستار محاکمه برخی مقامات به دلیل آمادگی برای مذاکره با دولت ترامپ هستند. حتی سران قوا نیز سیبل این حملات قرار گرفته‌اند.
زمان کوتاه ترامپ و پرونده‌های کلان آمریکا
با‌این‌حال، فریدون عطار در گفتوگو با «شرق» و ذیل یک ارزیابی بینابین، از یک سو تأکید دارد که «تنها با گذشت یک هفته از عمر دولت ترامپ نمی‌توان به فوریت انتظار آغاز مذاکرات را داشت» و از سوی دیگر یادآور می‌شود: «اولویت‌های سیاست خارجی کلیددار جدید کاخ سفید آن‌قدر زیاد است که آغاز مذاکرات تهران-واشنگتن به یک پرونده دست‌چندم در حوزه دیپلماسی بدل شده است». امری که به اذعان این کارشناس، «تابعی از سایر موضوعات و کلان‌پرونده‌های دیپلماتیک آمریکا پس از تنظیم روابط با چین و روسیه، مدیریت تحولات خاورمیانه و به‌ویژه نحوه پایان‌دادن به جنگ اوکراین خواهد بود».
پیرو نکته یادشده، این تحلیلگر اشاره‌ای هم به تأخیر مشابه در آغاز مذاکرات آمریکا بر سر جنگ اوکراین دارد و با ارجاعی به سخنان سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، تأکید می‌کند: «واشنگتن در فرصت یک‌هفته‌ای پس از تحلیف ترامپ، هنوز آمادگی لازم برای نحوه پایان‌دادن به جنگ اوکراین را ندارد، چه برسد به موضوع مذاکره با ایران که اولویت پایین‌تری برای ترامپ دارد».
گفته‌های عطار ناظر بر مواضع شنبه جاری سرگئی لاوروف است که گفته بود «هیچ نشانه واقعی مبنی بر آمادگی اوکراین یا غرب برای گفت‌وگوهای صلح با وجود تمام اظهارات رو به افزایش آنها درمورد لزوم انجام چنین مذاکراتی نمی‌بیند». وزیر خارجه روسیه در یک پرسش و پاسخ با خبرنگاران خاطرنشان کرد: «به رغم صحبت‌های پر‌سر‌و‌صدای فزاینده درمورد نیاز به گفت‌وگوهای صلح، در‌واقع هیچ‌گونه اقدام عملی از سوی کی‌یف و غرب وجود ندارد که نشان دهد آنها واقعا برای این مذاکرات آماده هستند و برعکس، تدارکات نظامی غرب به نیروهای مسلح اوکراین ادامه دارد، اولتیماتوم‌ها به روسیه در حال انجام است، منع قانونی (اوکراین) برای مذاکرات پا‌برجاست و موضوع مشروعیت مقامات اوکراین حل‌نشده باقی مانده است».
با توجه به آنچه عنوان شد و تا زمان تعیین تکلیف این مسائل، مفسر ارشد مسائل سیاست خارجی در ادامه گفت‌وگوی خود با «شرق»، بعید می‌داند «دولت دوم ترامپ بخواهد گامی عملی برای آغاز مذاکرات بردارد». هرچند وی «بدون پاسخ گذاشتن پالس‌های اعضای کابینه چهاردهم برای آغاز مذاکرات را به معنای بالا‌بردن حساسیت‌ها و سطحی از مقاومت رادیکال‌های داخلی در برابر مذاکرات ایران و آمریکا می‌داند». بنابراین به گفته عطار «هر قدر شاهد بی‌عملی و تأخیر در آغاز مذاکرات ایران و ایالات متحده باشیم، به همان میزان قدرت رادیکال‌ها برای کارشکنی و سنگ‌اندازی بیشتر خواهد شد».
تأخیر در مذاکره، پروژه یا پروسه؟
البته رسول نهاوندی، به‌‌عنوان دیگر کارشناس، در گپ‌و‌گفتش با «شرق»، ارزیابی متفاوتی از عطار دارد و با یک عینک نسبتا بدبینانه متذکر می‌شود «اگرچه هنوز تیم سیاست خارجی، نظامی و امنیتی ترامپ به طور کامل شکل نگرفته و موضوعات کلان‌تر و مهم‌تری برای دولت دوم ترامپ در عرصه سیاست خارجی وجود دارد»، اما او چندان دور از واقعیت نمی‌بیند که «دولت جدید ایالات متحده با نوعی بی‌عملی و تأخیر در مذاکرات و بدون پاسخ گذاشتن تقاضاهای مقامات تهران برای تنش‌زدایی، به دنبال فرسایشی‌کردن شرایط با هدف کاهش توان دیپلماتیک ایران باشد».
بر این اساس، این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با توجه به زمزمه احتمال فعال‌کردن مکانیسم ماشه و بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت سازمان ملل، این هشدار را می‌دهد که «در یک اقدام موازی، شاید دونالد ترامپ هم با احیای کمپین فشار حداکثری و آغاز‌نکردن مذاکرات، در نهایت به دنبال توافقی باشد که بیشترین امتیاز را دریافت کند». با چنین برداشتی، این کارشناس در شرایط فعلی بهترین تصمیم را «برداشتن گام‌های عملی در جهت مدیریت تنش با اروپایی‌ها و نیز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌داند».
خونسردی ترامپ
پیرو نکات یادشده، رسول نهاوندی در ادامه گپ‌و‌گفت خود با «شرق»، از منظری متفاوت به ارزیابی بی‌عملی غرب در برابر سیگنال‌های مکرر دولت چهاردهم برای مذاکره ورود کرده و یادآور می‌شود: «در شرایط کنونی، به نظر می‌رسد لحن و ادبیات دونالد ترامپ پس از بازگشت به کاخ سفید توأم با خونسردی و استفاده‌نکردن از عبارات و واژه‌های تنش‌زا‌ست که نشان می‌دهد دولت دوم او به‌رغم عدم احیای کمپین فشار حداکثری و مخالفت با برخی سناریوها مانند حمله به ایران، هنوز عجله‌ای برای آغاز مذاکرات با تهران ندارد». این در حالی است که به گفته تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل، «تهران با توجه به مجموعه‌ای از مشکلات برای مدیریت وضعیت داخلی خود، به دنبال آغاز هرچه سریع‌تر مذاکرات است». با چنین قرائتی، سالک اذعان دارد: «شتاب‌زدگی برای آغاز فوری مذاکرات می‌تواند به ضرر تهران تمام شود؛ چون مشخص نیست آیا دولت چهاردهم و در یک نگاه کلان‌تر نهادهای ذی‌ربط، برای همه گزاره‌های موجود، حتی سناریوی «مذاکرات جامع»، آمادگی لازم را دارند یا خیر».
تهران عجله‌ای برای مذاکره با ترامپ ندارد
البته درباره تحلیل پایانی نهاوندی ناظر بر شتاب‌زدگی ایران برای آغاز فوری مذاکرات و احتمال عدم آمادگی برای تقابل با همه گزاره‌های موجود به دلیل تعجیل در فرایند مذاکره، می‌توان ابهاماتی را مطرح کرد. آنجا که مجید تخت‌روانچی در بخشی از مصاحبه‌اش با ایسنا درباره میزان آمادگی ایران برای همه سناریوها از «صبر دیپلماتیک» دولت چهاردهم در قبال دولت ترامپ گفت و در پاسخ به این پرسش که «تیم او (ترامپ) اکثرا ضدایرانی هستند و با توجه به اینکه ایران همواره اعلام کرده بر اساس عملکرد تصمیم می‌گیرد، ممکن است گفته‌های ضدایرانی آنها به مرور تبدیل به عملکرد علیه ایران شود»، خاطرنشان کرد: «ممکن است این موضوع صورت بگیرد، اما معتقدم الان نمی‌توانیم قضاوت کنیم. البته می‌شود حدس و گمان داشت، اما قضاوت دقیق و درست نه». با این وجود، معاون سیاسی وزیر امور خارجه این را هم گفت که «این‌گونه نیست که ما راحت نشسته باشیم و هیچ کاری نکنیم و برنامه و اندیشه‌ای نداشته باشیم. این‌گونه نیست که دست روی دست گذاشته باشیم و منتظر باشیم ترامپ بیاید و بگوید سیاست ما در قبال ایران چیست و بعد تازه ما یادمان بیاید که می‌خواهیم چه کار کنیم».
با چنین برداشتی، دیپلمات برجسته کشورمان به این پرسش که «آیا برنامه‌ای درمورد دولت ترامپ و سیاست‌های احتمالی وی دارید؟»، این‌گونه پاسخ داد: «حتما در این مورد فکر می‌کنیم و با دوستان در تعامل و مشورت هستیم. ایده‌هایی هست، اما شما زمانی می‌توانید این ایده‌ها را اجرائی کنید که ببینید سیاست دقیق طرف مقابل شما چیست. اینکه اطرافیان ترامپ افراد تندرویی هستند و آیا صحبت‌هایی که در زمان تبلیغات مطرح کرده‌اند، اجرائی و عملیاتی می‌کنند، چیزی است که باید درباره آن صبر کنیم و نباید عجله داشته باشیم».
به اذعان تخت‌روانچی «در‌عین‌حال باید خودمان را برای بدترین حالت هم آماده کنیم». دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران، با تأکید بر اینکه «باید با طمأنینه و صبر برنامه‌ریزی کنیم»، گفت‌وگوی خود را با این جمله ادامه داد که «وقتی سیاست‌های طرف مقابل اعلام شد، ما هم متناسب با آن سیاست‌ها عمل می‌کنیم». بنابراین از منظر معاون سیاست دستگاه دیپلماسی، «ترامپ با توجه به سابقه خود در عرصه تجارت، می‌داند که اگر بخواهد سیاست شکست‌خورده فشار حداکثری را علیه ایران اعمال کند، باز هم شکست می‌خورد و نباید یک سیاست شکست‌خورده را دوباره تکرار کند». البته تخت‌روانچی یک برداشت دوگانه در فضای تحلیلی و کارشناسی را هم متذکر شد که «برخی معتقدند با توجه به تحولات در سطح بین‌الملل، کار برای ترامپ نسبت به دوره اول سخت‌تر شده و برخی نیز می‌گویند با توجه به تحولات منطقه، کار آسان‌تر شده است». ولی معاون سیاسی وزارت امور خارجه بر این نکته تأکید داشت که «نباید عجله کرد و باید منتظر ماند».
