مسکو بالاخره تهران را روی میز معامله با آمریکا خواهد بُرد؟
جای مبهم ایران در صفحه شطرنج پوتین و ترامپ
روزنو :محبوبه ولی:از زمانی که جنگ روسیه و اوکراین آغاز شده است، این گمانه‌زنی بارها از سوی چهره‌های سیاسی و تحلیلگران مطرح شده که مسکو وقتی برای حل مسئله اوکراین با غربی‌ها پشت میز بنشیند، ایران را در ازای اوکراین معامله خواهد کرد.
بهمن سه سال پیش، درست چند روز پیش از تهاجم روسیه به اوکراین، محمود احمدی‌نژاد در دیداری با فرهنگیان گفت که «روسیه با آمریکا روی ایران و اوکراین با هم معامله کرده‌اند. به این معنا که روسیه، اوکراین را مورد حمله قرار دهد و آن طرف هم اجازه داشته باشد به سمت ایران بیاید اما از این کار پشیمان خواهند شد.» طی این سه سال اقدام نظامی از سوی آمریکا علیه ایران رخ نداد اما حال که دونالد ترامپ روی کار آمده و جنگ در اوکراین نیز برای روسیه به درازا کشیده، بسیاری معتقدند اکنون ممکن است همان زمانی باشد که ولادیمیر پوتین ایران را به دولت ترامپ بفروشد! برخی هم این احتمال را مطرح می‌کنند که در سایه بهبود روابط مسکو-واشنگتن، پوتین بتواند یک میانجی موثر بین ایران و آمریکا باشد؛ هرچند که تحلیلگران سیاسی عمدتا متفق‌القول هستند که روسیه حل و فصل مناقشات بین ایران و آمریکا را مغایر با منافع خود می‌بیند.
با این حال رسانه اروپایی bne IntelliNews دو روز پیش نوشت: «روابط روسیه-ایران که در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها تقویت شده، کانال‌های ارتباطی منحصر به فردی را در اختیار مسکو قرار داده است که کشورهای غربی از آن بی‌بهره هستند. و اکنون که ایران به خوبی در حوزه نفوذ روسیه قرار گرفته است و به سازمان همکاری شانگهای (SCO) و گروه BRICS پیوسته و توافقی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) امضا کرده، نفوذ کرملین از فشار حداکثری واشنگتن بیشتر است.»
این رسانه از قول مالک دوداکوف، تحلیلگر سیاسی مستقر در مسکو، اضافه کرده بود که «دولت دونالد ترامپ باید به دنبال کمک دیپلماتیک روسیه برای تسهیل گفت‌وگو با ایران باشد. اگر ترامپ از زاویه‌ای متفاوت برخورد و از حمایت روسیه در مذاکرات با تهران استفاده کند، ممکن است فضایی برای گفت‌وگو باز شود.» دوداکوف افزوده بود در صورتی که ایالات متحده به دنبال توافق جامع در خاورمیانه باشد، روسیه می‌تواند نقش «مهم و حتی کلیدی» ایفا کند.
ادعای روسی؛ رابطه با ایران مستقل از روابط مسکو-واشنگتن است
هفته گذشته ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ یک گفت‌وگوی تلفنی 90 دقیقه‌ای با یکدیگر را پشت سر گذاشتند. خبرها حاکی از این بود که در آن 90 دقیقه دو رئیس‌جمهور علاوه بر موضوعات مختلف، درباره دو کشور نیز صحبت کرده‌اند؛ یکی اوکراین و دیگری ایران.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین اما دیروز به خبرگزاری ایرنا گفته است که در مکالمه تلفنی پوتین و ترامپ، بحث برنامه هسته‌ای ایران نیز مورد توجه قرار گرفت ولی در میان نکات اصلی نبود.
در این میان، آنچه معادلات را پیچیده‌تر می‌کند، همکاری‌های نظامی ایران و روسیه است. استفاده مسکو از پهپادهای ساخت ایران در جریان جنگ اوکراین و اخبار درباره جنگنده‌های سوخو نمونه‌ای از آن است. نزدیکی پوتین و ترامپ اما اجازه تداوم این همکاری‌ها را خواهد داد؟
او اضافه کرده که «موضوع اصلی این تماس تلفنی، ترمیم همه‌جانبه روابط روسیه و آمریکا بود.»
ترامپ با موضعی که در مورد جنگ روسیه و اوکراین نشان داد، اولین قدم برای ترمیم روابط با مسکو را برداشت. او که پیشتر بارها گفته بود در صورت رسیدن به ریاست جمهوری به جنگ روسیه و اوکراین پایان خواهد داد، همانگونه که انتظار می‌رفت بلافاصله پس از استقرار در کاخ سفید، نه تنها حمایت‌های آمریکا از اوکراین را قطع کرد، بلکه تصریح کرد که کی‌یف باید به فکر پس دادن بدهی‌اش به آمریکا باشد.
هدیه ویژه ترامپ به مسکو اما آن جایی بود که گفت «روسیه برای تصرف بخش‌های از خاک اوکراین، تلفات سنگینی داده است. از این رو، باید این مناطقی را که تصرف کرده، در کنترل خود داشته باشد.»
طبعا چنین اقدامات و اظهاراتی با استقبال پوتین مواجه شده است و کرملین نیز پس از گفت‌وگوی هفته پیش روسای‌جمهور روسیه و آمریکا، تاکید کرد که «زمان همکاری دو کشور فرارسیده است.»
تاثیر این همکاری بر ایران اما چه خواهد بود؟ خبرنگار ایرنا در مصاحبه‌اش با پسکوف، سخنگوی کرملین از او پرسیده «برخی تصور می‌کنند که به دنبال دیدار آتی رؤسای جمهور روسیه و آمریکا، مسکو از دوستان روز‌های سخت خود به ویژه ایران دور خواهد شد. آیا مسکو، قائل به تداوم مناسبات راهبردی با ایران است؟ حتی اگر ترامپ، خواهان پایان همکاری نزدیک روسیه با ایران شود؟»
مقام روسی پاسخ داده که «مسکو به روابط خوب و مشارکت با ایران اهمیت می‌دهد و قصد دارد این مناسبات را به صورت جامع توسعه دهد، از جمله کمک به حل مهمترین مسائل مانند برنامه هسته‌ای. (در مجموع باید یادآور شد که) روند همکاری مسکو و تهران به مسیر روابط روسیه و آمریکا ارتباطی ندارد.»
تحلیلگران اما هشدار می‌دهند که ایران باید هشیارانه روابط مسکو-واشنگتن را دنبال کرده و برای هر مرحله از آن آمادگی داشته باشد، چراکه روسیه اگر منافعش ایجاب کند، با آمریکا علیه ایران هم‌پیمان خواهد شد.
شاهد این ادعا می‌تواند هم‌نوایی روسیه با اعراب در زیر سوال بردن مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه باشد. روسیه به عنوان کشوری که دوست ایران تلقی می‌شود بنا به اقتضای منافعش در زمین اعراب و علیه منافع ایران ایستاد. از این رو هرگز دور از انتظار نیست که نزدیکی روسیه و آمریکا، به اتحادی تازه علیه ایران بینجامد. با این وجود باید منتظر ماند و دید که سیر وقایع چگونه پیش خواهد رفت.
مقام روسی در واکنش به اینکه روسیه در پی دوستی با آمریکا از ایران دور خواهد شد، گفته «روند همکاری مسکو و تهران به مسیر روابط روسیه و آمریکا ارتباطی ندارد.» تحلیلگران اما هشدار می‌دهند روسیه اگر لازم ببیند با آمریکا علیه ایران هم‌پیمان خواهد شد، همانگونه که با اعراب بر سر جزایر سه‌گانه هم‌داستان شد!
سرنوشت همکاری‌های نظامی ایران و روسیه
در این میان، آنچه معادلات را پیچیده‌تر می‌کند، همکاری‌های نظامی ایران و روسیه است. تحریم طی سال‌های متمادی دو کشور را به یکدیگر نزدیک کرده است؛ به ویژه در سطح نظامی. استفاده مسکو از پهپادهای ساخت ایران در جریان جنگ اوکراین که با جنجال بسیار هزینه سنگینی به ایران تحمیل کرد، نمونه‌ای از همین همکاری‌های نظامی است. ایران همواره حضوری پررنگ در نمایشگاه‌های مرتبط با صنایع دفاعی و نظامی در روسیه داشته است.
علاوه بر اینها، اوایل ماه گذشته منابع خبری در آمریکا مدعی شدند که جنگنده سوخو 57 روسیه که به عنوان یک جنگنده رادارگریز نسل پنجم معرفی می‌شود، در راه ایران است.
سه هفته بعد، تلویزیون دولتی روسیه اعلام کرد که ساخت 12 فروند سوخو 57 برای دو کشور متقاضی الجزایر و ایران تا هفته‌های آینده شروع می‌شود. الجزایر در اولویت اول، ایران در مرحله دوم و اندونزی مرحله سوم خرید این جنگنده خواهند بود.
همزمان با این خبر، سردار علی شادمانی، معاون هماهنگ‌کننده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا (ص) گفت که جنگنده سوخو 35 خریداری شده و هر زمان دیگری هم که لازم باشد، برای تقویت نیروهای هوایی، زمینی و دریایی خود خریدهای نظامی انجام می‌دهیم.
البته خبر خرید سوخو 35 سال‌هاست که در مقاطع گوناگون و از زبان مقامات مختلف اعلام و گاه نیز تکذیب شده است؛ تکذیب‌ها عمدتا ناظر بر این بودند که روسیه خلف وعده کرده و این جنگنده‌ها را به ایران تحویل نداده است.
این احتمال وجود دارد که به دلیل مسائل امنیتی و حساسیت‌ها در حفظ اطلاعات، خریدهای نظامی به شکلی محرمانه باقی بمانند و خرید سوخو 35 نیز مشمول همین قاعده باشد. اما فارغ از اینکه روسیه جنگنده سوخو 35 و سامانه S400 را به ایران تحویل داده یا نه، شواهد کافی دال بر همکاری نظامی ایران و روسیه وجود دارد.
این در حالی است که ترامپ در مورد ایران نه صرفا برنامه هسته‌ای، بلکه برنامه نظامی را نیز مد نظر دارد. طی هفته‌های اخیر پس از تحویل بمب‌های سنگرشکن از سوی دولت ترامپ به اسرائیل، فرماندهان سپاه پاسداران با این جمله که «شهرهای موشکی ایران برای بمب‌های سنگرشکن نیز قابل دسترسی نیست» سعی کردند این پیام را مخابره کنند که در رویارویی نظامی دستی پُر دارند؛ پیامی که برای واشنگتن و تل‌آویو خوشایند نیست.
در چنین شرایطی آیا نزدیکی روسیه و آمریکا، اجازه تداوم همکاری نظامی ایران و روسیه را خواهد داد؟
