قاچاق سوخت معادل بودجه یک وزارتخانه!

قاچاق سوخت از اصلی‌ترین معضلات اقتصادی و اجتماعی و حتی امنیتی ایران است؛ چرا که این چالش اقتصادی به ناترازی سوخت منجر شده و در کنار مصرف بی‌رویه داخلی و غیربهینه و مشکلات سرمایه‌گذاری در بخش افزایش ظرفیت تولید، اقتصاد کشور را در سراشیبی سقوط قرار داده است. به عبارتی اگر فقط برای قاچاق سوخت چاره‌اندیشی شود، بخش قابل توجهی از مشکلات اقتصادی کشور رفع می‌شود.

در سال جاری میزان واردات روزانه بنزین به طور متوسط ۸ میلیون لیتر و میزان واردات روزانه گازوئیل حدود ۹ میلیون لیتر بوده؛ در حالی واردات دو فرآورده اصلی نفتی کشور قریب به ۱۷ میلیون لیتر در روز است که میزان قاچاق بنزین و گازوئیل حدود ۳۰ میلیون لیتر در روز برآورد می‌شود. در واقع، میزان واردات بنزین و گازوئیل که برای رفع ناترازی آن صورت می‌گیرد، نصف قاچاق روزانه بنزین و گازوئیل است؛ یعنی اگر قاچاق بنزین و گازوئیل متوقف شود، نه‌تنها ناترازی و کسری این دو فرآورده استراتژیک و پر تقاضای نفتی متوقف خواهد شد، بلکه می‌توانیم دوباره به جمع کشور‌های صادرکننده بنزین و گازوئیل بپیوندیم.

اخیرا نیز سیفی مدیرعامل اسبق شرکت بهینه‌سازی سوخت گفته: به طور کلی بین ۵ تا ۷ میلیارد دلار در روز ارزش قاچاق سوختی کشور است که تخمین زده می‌شود. هرچند به نظر می رسد منظور او ارزش تومانی قاچاق است. آخرین آمار رسمی از قاچاق کالا در کشور مربوط به سال ۱۳۹۸ است. ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در آخرین گزارش رسمی خود حجم قاچاق ورودی و خروجی به کشور را ۱۷.۱ میلیارد دلار اعلام کرده که از این مقدار، حدود ۱۲.۵ میلیارد دلار قاچاق ورودی و ۴.۶ میلیارد دلار نیز مربوط به قاچاق خروجی از کشور است.

دو ماه پیش نیز اظهارات رئیس مجلس که مدعی شد روزانه ۳۰ میلیون لیتر قاچاق سوخت از کشور صورت می‌گیرد، بازتاب زیادی در رسانه‌های کشور داشت. این رقم بیش از رقم ناترازی فعلی بنزین و گازوئیل در کشور بوده و برآوردها نشان می‌دهد سالانه تا ۷.۵ میلیارد دلار خسارت به کشور وارد می‌کند. در گزارش پیش‌رو به ابعاد مختلف قاچاق در کشور اعم از قاچاق خروجی که عمدتاً سوخت و بعضاً دارو و سایر کالاهای حمایتی بوده و همچنین به قاچاق ورودی به کشور پرداخته می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد گرچه عامل انسانی و ضعف سامانه‌ها در پدیده قاچاق نقش دارد، اما پدیده قاچاق کالا عمدتاً در کشورهایی که از سیستم قیمت‌گذاری ناکارآمدی برخوردارند یا هزینه تولید در آنها بالاست یا تجارت خارجی با موانع عمده‌ای روبه‌رو است، بیشتر دیده می‌شود.

قاچاق ۷.۵ میلیارد دلاری سوخت
روز گذشته محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس با اشاره به موضوع قاچاق سوخت در کشور عنوان کرد: «روزانه ۳۰ میلیون لیتر فرآورده از کشور قاچاق می‌شود. امروز، دولت واردکننده و تولیدکننده فرآورده‌های نفتی در کشور است. تردید نکنید این قاچاق سازماندهی شده است. با اطلاع می‌گویم، مراکز تولید و مصرف‌کننده‌های اصلی اولین تهیه‌کننده‌های این قاچاق هستند.»‌ با فرض قیمت صادراتی هر لیتر بنزین و گازوئیل معادل ۷۰ سنت و با یک محاسبه سرانگشتی ارزش قاچاق در ایران اکنون به بیش از ۷.۵ میلیارد دلار رسیده است؛ یک تجارت پُرسود که رونق آن از کارهای تولیدی در کشور با اختلاف بیشتر است.

به بیان دیگر طبق اظهارات رئیس‌ مجلس، در حال حاضر حدود ۱۵ درصد از بنزین و گازوئیل تولیدی در کشور قاچاق می‌شود که ارزش آن به حدود ۷۵ درصد از سهم دولت از درآمدهای نفتی رسیده است. نکته جالب اینکه هم‌اکنون سرجمع ناترازی بنزین و گازوئیل در کشور عددی کمتر از ۳۰ میلیون لیتر در روز است؛ یعنی اگر قاچاق نداشتیم، ناترازی سوخت نیز وجود نداشت. پیش‌تر سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا در اظهارنظری گفته بود: «حجم کشفیات کشور در حوزه قاچاق سوخت حاکی از قاچاق روزانه حدود ۲۰ میلیون لیتر نفت‌گاز در کشور است». بدین ترتیب به نظر می‌رسد سهم قاچاق بنزین نیز از کل قاچاق سوخت، روزانه ۱۰ میلیون لیتر برآورد می‌شود.

ضرر قاچاق سوخت به اقتصاد ایران
تفاوت فاحش قیمت بین بنزین و گازوئیل در ایران با کشورهای همسایه عددهایی غیرقابل تصور است؛ اعدادی که انگیزه قاچاق را آنچنان تقویت می‌کند که نه‌تنها قاچاق سازماندهی شده، بلکه قاچاقچی‌های خرد هم به قیمت به خطرافتادن جانشان در این مسیر افتاده‌اند. حجم قاچاق سوخت بنا به روایت‌های رسمی ۲۵ تا ۳۰‌میلیون لیتر در روز است، عددی به غایت بزرگ که بنا به گفته اکبر پولادی، نماینده لنجان به اندازه کمبود سوخت در کشور است.

با وجودی که وزارت نیرو یک‌ماه پیش و در آغاز قطعی‌های برق اعلام کرد که با هماهنگی وزارت نفت سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها را تامین کرده و اطمینان داد که قطع برق دیگر اتفاق نمی‌افتد اما همچنان قطعی‌های برنامه‌ریزی‌شده، در ساعات مختلف روز روال زندگی مردم را مختل کرده است.

یکی از مهم‌ترین دلایل کمبود سوخت به‌خصوص سوخت مایع برای نیروگاه‌ها، قاچاق گازوئیل است که در سال‌های اخیر باب شده است. پیش از این بنزین کالای محبوب قاچاقچی‌ها بود اما هرچه فاصله قیمتی گازوئیل با همسایه‌ها بیشتر شد، این فرآورده هم به لیست سوخت‌های قاچاق اضافه شد.

این روزها که پیشنهادهای مختلفی برای حل بحران ناترازی انرژی روی میز دولت قرار گرفته است، مبارزه با قاچاق سوخت هم بخشی از این برنامه‌هاست. کارشناسان براین باورند که دلیل گسترده‌تر شدن حجم قاچاق سوخت، علاوه‌بر فاصله قیمتی، عدم نظارت کافی از سوی دولت است. در‌حالی‌که قاچاق سازمان‌دهی‌شده، به راحتی قابل کنترل است، گویا تنیدگی با بخش‌های ذی‌نفوذ در قدرت عامل بازدارنده برای مقابله با قاچاق سوخت تبدیل شده است.

حتی خروجی جلساتی که در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز که سال‌هاست برگزار می‌شود هم تاکنون منجر به نتیجه برای مقابله با قاچاق سوخت نشده و الگوی‌های بازدارنده‌ای که در سال‌های گذشته برای مقابله با قاچاق سوخت اجرایی شده، منجر به نتیجه نشده است.